Święta, święta i już po...

Święto Trzech Króli zamyka okres świąteczny, któremu towarzyszą od dziesiątek lat określone zwyczaje. Kultura masowa ma ogromny wpływ na ich dzisiejszy wymiar. Często zapominamy o pierwotnym znaczeniu licznych zjawisk obecnych w naszej bożonarodzeniowej tradycji.

Dobrym tego przykładem jest chociażby choinka, która po Trzech Królach znikała z domów naszych przodków.  Czy ubierając choinkę zastanawiamy się nad jej znaczeniem oraz symboliką zawieszanych na niej ozdób? Współcześnie ozdoby bożonarodzeniowe, a także choinki bardzo wcześnie trafiają do sklepowych witryn. Jednak historia świątecznego drzewka jest ściśle związana z 24 grudnia. I nie przypadkowo właśnie tego dnia, zgodnie z naszą tradycją, powinno dekorować się w naszych domach jodłę lub świerk.

Gdzie szukać początków choinki? Dlaczego w naszych domach co roku stawiamy wiecznie zielone drzewko, które następnie pięknie zdobimy?

Idea choinki sięga biblijnego raju, a dokładnie drzewa życia. Zgodnie z teologicznym wymiarem grudniowych świąt to właśnie przyjście Jezusa na świat otworzyło ponownie przed ludźmi bramy raju. Nieprzypadkowo zatem dekorowanie choinki przypada na 24 grudnia, kiedy to wspominamy Adama i Ewę – prarodziców czekających na przyjście Zbawiciela. Właśnie na dzień przed 25 grudnia w średniowieczu wystawiano przed świątyniami rajskie misteria, które opowiadały historię pierwszych ludzi a jednocześnie zapowiadały narodziny Chrystusa. Taki wymiar choinki podkreślały również zawieszane na niej ozdoby – jabłka, opłatki i świeczki.

Po raz pierwszy zapis o choince pojawia się pod koniec XV wieku w dokumentach katedry w Strasburgu. Jak na razie jest to najstarsza znana nam wzmianka o drzewkach przygotowywanych specjalnie z okazji świąt Bożego Narodzenia. Jednak zwyczaj stawiania choinek w domach upowszechnił się dopiero w XVII wieku i to wyłącznie na terenie Niemiec. Pierwsze choinki w innych krajach Europy, np. w Anglii, Austrii, czy też Rosji pojawiły się dopiero w XIX wieku. W Polsce pierwsza choinka stanęła w Gdańsku i to najprawdopodobniej już pod koniec XVII wieku. Jednak zwyczaj ubierania bożonarodzeniowego drzewka rozpowszechnił się na naszych ziemiach również dopiero w ciągu XIX wieku.

Święto Trzech Króli kończy okres świąteczny, jednak karnawał trwa nadal. Niezwykle popularne w naszych czasach stało się powiedzenie „święta, święta i po świętach”. Dla wielu z nas Święta Bożego Narodzenia są najpiękniejszym czasem w roku. W ciągu tych dwóch dni, w zależności od osobistych preferencji, podejmujemy szereg działań chcąc przeżyć ten czas jak najlepiej. Szukamy czasu na duchowe refleksje, rodzinne i towarzyskie spotkania, bądź też odpoczynek. Nasze plany i oczekiwania są ogromne, niekiedy po prostu brakuje tych świątecznych chwil na ich zrealizowanie. Można zatem tylko zazdrościć naszym przodkom. W dziewiętnastowiecznych pamiętnikach odnajdziemy m.in. opisy świątecznych przyjęć, bankietów, teatrzyków, szalonych kuligów, polowań, spotkań towarzyskich przy grach karcianych.

Zatem bardzo ważne jest, abyśmy pielęgnowali nasze tradycje i chronili je przed zapomnieniem. W miarę możliwości warto poznawać ich korzenie, a także zastanowić się nad pierwotnym ich znaczeniem.

Tekst przygotowano w oparciu o:

• Boże Narodzenie na Mazowszu w tradycji i ekspozycjach Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, katalog wydany przez Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu;
• Naumowicz J., Choinka. 2000 lat tradycji Bożego Narodzenia, Kraków 2022;
• Pruszak T. A., O ziemiańskim świętowaniu. Tradycje świąt Bożego Narodzenia i Wielkiejnocy, Warszawa 2011.

W grafice zapowiadającej wykorzystano pocztówkę z początków XX w. z zbiorów Biblioteki Narodowej (polona.pl). 

W tytule artykułu natomiast wykorzystano ostatnie wersy piosenki Będzie kolęda zespołu Skaldowie. 

autor: P B