Św. Mikołaj - historia prawdziwa

Dnia 6 grudnia obchodzimy Mikołajki, które mentalnie zbliżają nas do Świąt Bożego Narodzenia. Większość z nas, a szczególnie dzieci wiążą ten dzień z postacią sympatycznego staruszka w czerwonym stroju mieszkającego w odległej wiosce na kole podbiegunowym. Jednak czy wspominany 6 grudnia św. Mikołaj to ta sama postać?

Św. Mikołaj urodził się ok. 270 roku w Patara. Był biskupem Miry (obecnie Demre), leżącej w południowo-zachodniej części współczesnej Turcji. Zgodnie z zachowanymi przekazami i legendami biskup był wrażliwy na ludzkie nieszczęście. Cały swój majątek przeznaczył na działalność charytatywną. Najprawdopodobniej zmarł między rokiem 345 a 352 w dniu 6 grudnia. Jego ciało spoczywa dziś w Bari i słynie cudami - wydziela się z niego substancja o pięknym zapachu. 

O cudach św. Mikołaja dowiadujemy się wyłącznie z legend, które znacząco wpłynęły na zwyczaj obdarowywania 6 grudnia naszych najbliższych drobnymi upominkami. Nie przypadkowo w ikonografii towarzyszy mu worek prezentów. Wśród pamiętnikarskich zapisków polskiego ziemiańska z przełomu XIX/XX wieku znajdują się ciekawe wspomnienia grudniowych odwiedzin św. Mikołaja (zwanego niekiedy Gwiazdorem – szczególnie w Wielkopolsce, a bardzo rzadko Aniołkiem). To był niezwykle radosny dzień dla dzieci, które przy swoich łóżkach, w pończochach lub butach znajdowały łakocie – cukrowe wałki o smaku landrynki, kawowe cukierki Wedla, kolorowe owoce z marcepana. Zdaniem Adama Pruszaka, muzealnika badającego obyczaje ziemiaństwa i arystokracji polskiej w XIX i pierwszej połowie XX wieku, w niektórych rodzinach m.in. z województwa lubelskiego św. Mikołaj przynosił prezenty 6 grudnia, a w wigilijny wieczór dzieci odwiedzał Aniołek. Dawniej oczywiście obowiązkowym elementem świątecznych przygotowań było pisanie przez dzieci listów, które wystawiano za okno przed 6 grudnia. Ułatwiały one znacząco rodzicom spełnianie marzeń ich pociech.

W ikonografii święty przedstawiany był również z trzema dziewczętami lub trzema złotymi kulami, które niekiedy zastępowano wyobrażeniami trzech złotych jabłek lub trzech sakiewek. Atrybuty te nawiązują do historii trzech sióstr, które miały trafić do domu publicznego. Ojciec dziewcząt, ubogi szlachcic, nie miał posagu dla swoich córek. Biskup chciał uchronić je przed takim losem i wrzucił do ich domu przez okno trzy mieszki pełne złota. Tym sposobem święty stał się między innymi patronem panien chcących wyjść za mąż. Choć lista grup ludzi, profesji czy też zawodów będących pod opieką św. Mikołaja nie jest mała. Z racji na swoje cuda jest również patronem marynarzy, flisaków, rybaków, młynarzy, piekarzy, bednarzy, cukierników, żebraków, jeńców, więźniów, dzieci, pasterzy.

W ślady świętego poszedł niewątpliwie ks. Piotr Skarga, który w kościele św. Barbary w Krakowie założył fundusz dobroczynny Skrzynki św. Mikołaja. Krakowska skrzynka miała kontynuować dzieło św. Mikołaja i udzielać pomocy ubogim dziewczętom wychodzącym za mąż. Idea funduszu trwale wpisała się w dobroczynną działalność Krakowian, gdyż Skrzynka funkcjonowała jeszcze na początku XX wieku.

Dziś nasze wyobrażenia o św. Mikołaju zdominowała kultura masowa, ale mimo tego nadal żywa jest mikołajkowa tradycja uszczęśliwiania i niesienia pomocy potrzebującym.

Bibliografia:

1. Erba L., Mikołaj, święty, w: Nowy leksykon sztuki chrześcijańskiej, red. L. Castelfranchi, M. A. Crippa, Kielce 2013, s. 578-579.
2. Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów o symboli hagiograficznych, Karków 2013, s. 612-614.
3. Pruszak T. A., O ziemiańskim świętowaniu. Tradycje świąt Bożego Narodzenia i Wielkiejnocy, Warszawa 2011, s. 40, 46.
4. https://ank.gov.pl/wystawy/swiety-mikolaj-biskup-patron-panien-na-wydaniu-piekarzy-zeglarzy-mieszczan/ [dostęp 05.12.2024]

W grafice zapowiadającej artykuł wykorzystano grafikę przedstawiającą św. Mikołaja z zbiorów Biblioteki Narodowej, syg. G.8257/I, źródło: polona.pl

autor: P B